Energie in lokale ruimtelijke ontwikkeling

Energie en ruimtelijke ontwikkelingen zijn twee onderwerpen die elkaar diepgaand beïnvloeden. Plannen maken voor de leefomgeving heeft geen zin zonder aanpak voor energie. Van de plaatsing van grote infrastructuur voor het opwekken van energie tot de integratie van duurzame technologieën op wijkniveau; alles heeft zijn plaats nodig in het fysieke domein. We krijgen te maken met nieuwe uitdagingen en rollen, we zijn op zoek naar nieuwe verbindingen en inzichten, alles rondom de vraag: hoe passen alle aspecten van het lokale energiesysteem in de ruimtelijke ontwikkeling?

Samenwerking
Samen met het programma Mooi NL van het Ministerie van BZK en verschillende Nederlandse gemeenten verkent Transform welke vragen er leven op dit snijvlak van energie en ruimte, hoe we deze vragen te lijf kunnen gaan en welke mensen en netwerken we daarbij kunnen inzetten. Daarvoor organiseren we diverse bijeenkomsten, stellen we ontwerpprincipes op en delen we de kennis breed via onze kanalen. Dan doen we vanuit de overtuiging dat energie ruimtelijke ontwikkelingen zou moeten kunnen helpen in plaats van in de weg moeten zitten.

Achtergrond
De energietransitie en stedelijke vernieuwing zijn onderwerpen die elkaar raken in de fysieke ruimte, boven en onder de grond. Dat klinkt logisch, maar wat betekent dit nou? Thema’s als woningbouw, bereikbaarheid, milieukwaliteit of waterbeheer zijn al langer een vast en vanzelfsprekend onderdeel van de ruimtelijke ordening op alle niveaus. Wat is er nodig om ervoor te zorgen dat de energietransitie, denk bijvoorbeeld aan het opwekken, opslaan en transporteren van warmte en elektriciteit, net zo goed wordt meegenomen bij het vernieuwen van steden en wijken als de ‘oudere thema’s’? Hoe kunnen we er met andere woorden voor zorgen dat energie en ruimtelijke ordening elkaar gaan versterken in de stad? Dat zijn vragen die voorlopers in de energietransitie en in het fysieke domein bezighouden, maar uiteindelijk natuurlijk in heel Nederland aandacht vragen. 

Voorlopers en de wereld van B
Transform brengt voorlopers uit alle geledingen (overheid, netbeheer, energiebedrijven en andere marktpartijen) van de energietransitie bij elkaar rond vragen waar leden tegenaan lopen. Onze aanpak richt zich er daarbij op om ‘the whole system in the room’ te krijgen.
De gemene deler is het streven naar een robuust, rechtvaardig en schoon energiesysteem. Het uitgangspunt is ‘van A te komen naar de wereld van B met de principes B’, dat wil zeggen: redeneren vanuit het nieuwe om los te komen van de trekkracht van het oude. Het nieuwe stelsel wordt meer collectief dan individueel, dit vraagt organisatie en coördinatie. 

keuze voor lokaal
We hebben bewust gekozen om ons te richten op het lokale systeem. Het is belangrijk om te kiezen omdat ieder schaalniveau andere actoren, problemen en potentiële oplossingen heeft. Als we twee werelden willen verbinden (ruimte en energie) wordt het te complex om ook meerdere schalen mee te nemen in het denken. We willen er wel altijd voor zorgen dat het grotere schaalniveau aanwezig is zodat we in verbinding denken.

Samengevat is een gezamenlijke taal nodig met beeldspraak die werkt voor beide domeinen. En hulpmiddelen die het planningsproces ondersteunen, zoals ontwerpprincipes die energie integreren in ruimtelijke plannen. Ook het ontschotten van budgetten én van denken is noodzakelijk voor een integrale aanpak. 

De rol van ontwerpprincipes
In dialoog met experts zijn wij bezig met het vormgeven van ontwerpprincipes om de opgave van energie (vanuit het perspectief van de wereld van B) een aantrekkelijke aanvulling te maken in de wijk, buurt en bedrijventerrein. Ontwerpprincipes zijn een pragmatisch handvat. Ze hebben tot doel om te helpen bij het nemen van beslissingen tijdens het ontwerpproces. Deze principes helpen om ervoor te zorgen dat de energietransitie de lokale ruimtelijke ontwikkeling ondersteunt en vice versa. 

Bijeenkomsten casuïstiek
Door samen met Nederlandse gemeenten en het programma Mooi Nederland casussen te analyseren, streven we naar een gemeenschappelijke taal en onderlinge vergelijkbaarheid die overal toepasbaar is. 
Het vormgeven van lokale energieafdelingen binnen gemeenten is daarin een van de aspecten waar we op ons richten. Er is behoefte aan specifieke kennis en vaardigheden om de integratie tussen ruimte en energie te bewerkstelligen. Deze afdelingen moeten niet alleen de huidige energie-infrastructuur begrijpen, maar ook toekomstgerichte plannen ontwikkelen die inspelen op bijvoorbeeld duurzaamheid en leefbaarheid. In dit licht worden er praktische casussen ingebracht door onder andere de gemeenten Amersfoort, Bronckhorst en Tilburg. We gaan hiermee aan de slag op zoek naar de juiste verbinding en inzichten. Tegelijkertijd gebruiken we deze casuïstiek om de ontwerpprincipes op te toetsen.

Vooruitkijken
De bijeenkomsten georganiseerd door Transform en haar partners, waaronder de vervolgbijeenkomst gepland voor 19 juni, zijn bedoeld om deze thema's verder te verkennen en te operationaliseren. Ze bieden een platform voor voorlopers uit de lokale energietransitie en stedelijke vernieuwers om samen te komen en van elkaars ervaringen te leren. Deze gesprekken zijn essentieel om een stip op de horizon te zetten voor hoe steden en gemeenten hun ruimtelijke en energieplanning kunnen integreren en optimaliseren. Door deze aanpak hopen we dat energie en ruimtelijke ordening niet alleen naast elkaar bestaan, maar elkaar ook versterken.

We nodigen graag alle geïnteresseerden uit om deze reis met ons mee te maken. Of je nu professioneel betrokken bent bij ruimtelijke ontwikkeling of energie, of simpelweg geïnteresseerd bent in de toekomst van onze lokale gemeenschappen, jouw inzichten en betrokkenheid zijn waardevol. Blijf op de hoogte via onze website voor updates over aankomende bijeenkomsten en ontwikkelingen. Je kunt je aanmelden via deze link en dan deelnemer worden van dit project.