In gesprek met experts: Lokale balans

In een nieuwe blogreeks gaan we met experts in gesprek over de ontwikkeling van lokale energiesystemen. We spreken hen over de kansen en randvoorwaarden voor succesvolle ontwikkeling? In deze blog tekenen Lennart Lalieu en Robèrt Guérain de lessen op uit het interview met Mirjam Langenhuijsen-Davidson, senior Advisor Public Affairs en Stakeholdermanagement bij Essent. 

Vraag, aanbod en bronnen samen in een lokaal energiesysteem
Een lokaal energiesysteem brengt vraag, aanbod en andere energiebronnen (zoals warmte en waterstof) samen en stemt dit elkaar af. Dit is belangrijk om beschikbare infrastructuur effectiever te benutten en gebruikers minder afhankelijk te maken van de mogelijkheden om al of niet het net te verzwaren. De vraag naar elektriciteit stijgt explosief, het bestaande systeem kan dit niet meer aan. Doorgaan op de bestaande manier leidt tot onnodig hoge systeemkosten en afhankelijkheid van investeringen in landelijke en regionale infrastructuur. 
Voor bedrijven is de aansluiting op het net cruciaal en dat energie beschikbaar is tegen een stabiele prijs. Dit is belangrijker dan de goedkoopste energie te hebben. Bedrijven willen vooruit, willen kunnen uitbreiden en verduurzamen. En daarbij niet afhankelijk zijn van externe factoren. Dit vraagt dat ze kunnen vertrouwen op continuïteit van energie en grip hebben op de situatie. Dit is onderdeel van hun bedrijfsvoering.

Capaciteit beter benutten
De vraag naar duurzame elektriciteit stijgt tegen 2050 naar verwachting met 400%.  Dit leidt tot schaarste aan transportcapaciteit op de regionale en landelijke netwerken. De netbeheerders kunnen dit niet altijd tijdig oplossen, bovendien is dit kostbaar. Met lokale systemen spelen we in op het effectiever gebruik maken van lokale bronnen en infrastructuur om zo systeemkosten te beperken. Maar het vraagt een nieuwe benadering van balanshandhaving.

Op dit moment koopt een eindgebruiker een gegarandeerd vermogensblok van de netbeheerder, dat te allen tijde kan worden afgenomen. Binnen de aansluiting verwerft de gebruiker energie van de leverancier, die zorgt ervoor dat er productie tegenover de vraag staat – een soort energiehuishoudboekje. Op lokaal niveau wordt op kleinere schaal een vergelijkbare benadering toegepast. Het landelijk en het lokaal systeem zijn aan elkaar verbonden en interacteren met elkaar.

Eindgebruikers hebben afnamegarantie, maar ze gebruiken de maximale afname slechts een beperkt deel van de tijd. Zoals auto’s de meeste tijd stilstaan, je betaalt voor het bezit en het gemak van altijd in te kunnen stappen.

Met lokale energiesystemen kunnen we het gezamenlijk gebruik van het netwerk verbeteren. Dit wordt momenteel voor slechts ongeveer 20% volledig gebruikt. Een mogelijkheid om dit te bereiken is om de traditionele gegarandeerde vermogensblokken te heroverwegen. In plaats daarvan kunnen profielvermogens worden toegewezen, vergelijkbaar met hoe dit nu gebeurt bij de levering van elektriciteit. Het toekennen van profielen biedt ook meer inzicht in welke vermogensblokken nog kunnen worden toegewezen binnen specifieke netvlakken. Dit zou kunnen door profielen van eindgebruikers te stapelen tot een gebiedsprofiel, en zo open vlekken te identificeren.

Stuurbaar vermogen
Het lokaal handhaven van de balans tussen vraag en aanbod is in het klein wat op landelijk niveau al kennen. Landelijk gebeurt het door het sturen van grote centrales en afnemers. Lokaal is sturing ook essentieel, maar dit is nu nog vaak niet ingericht. Om te sturen op balans is stuurbaar vermogen (flex) noodzakelijk. Assets die veel vermogen vragen of aanbieden, moeten stuurbaar zijn binnen een lokaal energiesysteem. Technisch is dit niet per se ingewikkeld. Zonneparken en windmolens zijn bijvoorbeeld al schakelbaar. Nieuwe elektriciteitsvragers zoals warmtepompen en laadinfrastructuur voor elektrisch transport kunnen ook stuurbaar ingericht worden. Dat vraagt dat individuele gebruikers en het collectief hun gebruik op elkaar afstemmen. Sommige bedrijven zijn gebonden aan tijdsblokken voor het verbruik van energie; de bakker moet op tijd zijn brood bakken. Andere bedrijven kunnen makkelijker schuiven, bijvoorbeeld met het tijdstip van het opladen van vrachtwagens. Leveringszekerheid en afname op een tijdstip dat veel energie beschikbaar is, kan met prijs worden gestuurd. Sturing kan daarnaast ook door middel van individuele en collectieve afspraken en een partij die erop toeziet dat de afspraken worden nagekomen. 

Nieuwe rollen
De nieuwe verantwoordelijkheden die ontstaan bij lokale energiesystemen zijn nog niet belegd. Nu is de energieleverancier van de bedrijven of woningen de balansverantwoordelijke (BRP - Balance Responsible Party), die regelt dit in zijn gehele landelijke portfolio.
Doordat eindgebruikers een vrije keuze hebben van energieleverancier kunnen in één gebied of bedrijventerrein meer BRP’s actief zijn. Dit compliceert het lokaal afstemmen van vraag en aanbod, juist ook door de restricties in transportcapaciteit. 
De schaarse transportcapaciteit vraagt nieuwe rollen, bijvoorbeeld een transport service provider. Deze partij kan in een lokaal systeem de onderlinge afspraken tussen partijen organiseren, controleren en bijsturen waar nodig. De provider heeft ook de rol de gezamenlijke infrastructuur te ontwikkelen, deze te beheren en te ondersteunen in het beheer van gemaakte prijsafspraken. De transport service provider zou het lokaal uitwisselen van energie moeten vergemakkelijken door op gebiedsniveau een profiel te beheren met een gezamenlijk prijspunt. Het gaat om lokale opwek, stuurbaar vermogen en grip op de prijzen. Het werk van parkbeheerders, netbeheerders en gemeenten verandert hierdoor ook. Zij kunnen bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat door lokale netwerken in te brengen, informatie over het netwerk beschikbaar te stellen en als gebiedspartner bij te dragen in aangepaste procedures.

City - & Business solutions
Capaciteit voor transport zal in de toekomst veel duurder worden door alle investeringen die noodzakelijk zijn in het energiesysteem. Meer inzicht in de ontwikkeling van de prijzen voor eindgebruikers kan helpen om de ontwikkeling van lokale systemen te stimuleren. Dat geldt voor bedrijven en voor huishoudens. We spreken van City & Business Solutions. Beide hebben baat bij het effectiever gebruiken van transportvermogen. Bedrijven hebben een andere dynamiek en risicoprofiel dan huishoudens. Voor huishoudens of kleine bedrijven kan ook worden gewerkt met vormen van coöperaties.