Lokale drijfveren staan op spanning met het energiesysteem

De afgelopen maanden sprak ik vanuit Transform veel mensen over het energiesysteem vanuit het lokale/ decentrale perspectief. Welke visie hebben ze? Welke principes hanteren ze? Conclusie: er zijn duidelijk verschillen met hoe het energiesysteem nu werkt en daarmee ontstaat er spanning tussen het centralen en decentrale perspectief. Duurzame energieopwek en -opslag komt lokaal dichtbij en daar moet de bestaande energiewereld zich toe gaan verhouden, of ze nou wil of niet. In de praktijk zie ik mooie dingen, maar de spanning levert ook frustratie op. Dat proces doet me vaak denken aan de eerst 15 jaar van mijn werkende leven.

Parallellen met de media-transitie
Ik heb de transitie in de media door de komst van internet van dichtbij meegemaakt. Ik zag hoe die de wereld in een hele korte tijd volledig op zijn kop zette door de introductie van wat toen ‘nieuwe media’ genoemd werd. De mediawereld werd bestuurd door partijen met schaal. TV broadcasting was waar het om draaide in de videowereld en er waren een paar grote krantenuitgevers die heel Nederland bedienden als het ging om geschreven inhoud. Het systeem werkte centraal gestuurd, alles werd vanuit centraal gedistribueerd, net als het huidige energiesysteem. In die tijd was ik een techbeliever, internet zou alles beter maken. Het zou mensen in staat stellen het zelf te doen. Voor een deel is dat gelukt, maar voor een deel ook niet: de realiteit is altijd genuanceerder. Wat zeker is, is dat de mediawereld blijvend is veranderd, nadat deze compleet op zijn kop was gezet.

Het lijkt een technische transitie
De media-transitie leek voor veel mensen een technische transitie, ingegeven door de nieuwe mogelijkheden van het internet. Maar het bleek veel fundamenteler. Heel de sector ging op zijn kop. Mensen gingen zelf video produceren, zelf blogs schrijven, de advertentiegelden werden ineens voor een groot deel weg gesnoept door bedrijven als Google en Facebook. Bestaande verdienmodellen stortte in met als gevolg dat redacties geminimaliseerd werden. De onafhankelijke journalistiek schudde op zijn grondvesten en is de schrik nog steeds niet helemaal te boven. Tegenwoordig zijn er individuele YouTubers die meer verdienen dan menig uitgever. Veel mediabedrijven uit die tijd bestaan helemaal niet meer, tijdschriften zijn marginaal en verdienen vooral online geld.

Vergelijkbare ontwikkelingen in energie
Ook in de energietransitie zijn er steeds meer bedrijven, bewoners en coöperaties die zelf de handschoen oppakken omdat ze zelf steeds meer ‘assets’ bezitten. Van een zonnepaneel tot een batterij. Langzaam maar zeker ontdekken mensen dat ze zelf energie kunnen opwekken en opslaan. Ze ontdekken dat ze daar samen in kunnen of moeten werken om de noodzakelijke verduurzamingsopgave te realiseren. Bedrijven kunnen concurrentievoordeel behalen of ze kunnen congestieproblematiek omzeilen. Maar: als ze daarmee aan de slag gaan lopen ze tegen de grenzen van het systeem aan en komen in een modderig landschap terecht waarin wat logisch lijkt ineens niet kan of mag – en ook dat herken ik uit de transitie in de media. Een paar voorbeelden uit de mediawereld van toen met een vergelijk naar de energiewereld van nu:

• Veel mensen waren ervan overtuigd dat streaming video te duur zou zijn. Tot er bandbreedte abonnementen kwamen en we niet meer per byte gingen afrekenen.
  Vertaling naar energie: Gaan we straks ook – deels - niet meer per kwh betalen?;
• Het internet zou video niet aankunnen. Bij de eerste live uitzending op het internet van de NPO die ik begeleidde (Paul de Leeuw’s Afterparty) klapten de servers er bij 30.000 kijkers uit. Terwijl we aan 2 miljoen kijkers op TV gewend waren. Dat internet zou nooit wat worden. Tot mijn slimme techcontact bij KPN ‘lokale buffering’ in het net ging toepassen;
  Vertaling naar energie: gaan (thermische) lokale batterijen straks de buffer worden?
• Videohosting was onbetaalbaar dus mensen zouden dat nooit zelf gaan doen – totdat YouTube het ‘gratis’ aan ging bieden;
  Vertaling naar energie: krijg ik straks een ‘gratis’ batterij van mijn ‘leverancier’ / dienstverlener van de toekomst?
• Eigen content zou nooit interessant worden. Daar waren opgeleide redacties voor nodig, menig discussie met eindredacteuren over gevoerd. Mensen konden dat niet zelf, was de heersende overtuiging. Totdat Facebook zijn intrede deed en je op je telefoon in 5 minuten een video maakt en bewerkt.
  Vertaling naar energie: kan ik straks met drie drukken op de knop wisselen van energiegemeenschap?

Lokale drijfveren staan op spanning met het energiesysteem
Net als toentertijd bij de media kraakt het energiesysteem van nu, van verdienmodel tot technologie. En zijn de decentrale oplossingen veelal nog moeilijk of onbetaalbaar. Dat moet makkelijker worden, maar wel op een rechtvaardige manier. Maar #hoedan? Tja, das nog niet zo makkelijk.

Ik prijs me gelukkig met honderden voorlopers om me heen waar we van kunnen leren. De voorlopers die werken aan het lokale energiesysteem, ‘dichtbij huis’, willen duidelijk wat anders. Dat is ingegeven door de wens te verduurzamen, de noodzaak energie beschikbaar te hebben voor wonen of ondernemen, en de beschikbaarheid van zonne en windenergie. Deze voorlopers zijn bijvoorbeeld mensen op bedrijventereinen in energiecooperaties en projectontwikkelaars. Zij streven naar andere doelen dan hoe het systeem nu werkt, een paar voorbeelden:

• Mensen streven lokaal naar maximaal gebruik van lokale duurzame bronnen (dichtbij de vraag).
  Spanning: Het energiesysteem is nu ingericht op grootschalige opwek.
• Mensen willen energetisch de beste oplossingen te realiseren, door lokaal gelijktijdig vraag en aanbod bij elkaar te brengen.
  Spanning: In het huidige systeem speelt de tijdigheid geen rol.
• Men streeft naar het minimaliseren van transport van elektriciteit.
  Spanning: Volgens het ‘koperen plaat’ principe heeft iedereen altijd toegang en moet de netbeheerder toegang geven.

Het huidige systeem is waardevol
Kortom: de lokale wensen zijn door vaak niet in lijn met hoe het huidige systeem is ingericht. De vraag wat er dan aangepast moet worden, is heel complex en niet te overzien of vast te leggen in een plan. Over ons huidige systeem is tenslotte goed nagedacht en dat heeft ons heel veel gebracht. Daarin rommelen is risicovol, ook in de toekomst willen we allemaal een betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem. De vraag is dus hoe we het energysteem lokaal kunnen laten floreren zonder wat we centraal hebben opgebouwd weg te gooien. Dat vraagt om een gezamenlijke reis waarin we ontdekken hoe dit proces in goede banen te leiden.

Om de parallel te trekken met mijn mediatijd: net als toen ben ik weer een ‘believer’, maar inmiddels wel door schade en schande wijs geworden. Nu weet ik: er zijn nieuwe mechanismen nodig, maar het huidige systeem zullen we ook gewoon nog nodig hebben. Kijk maar naar waar de media-transitie nu staat? Uiteindelijk bestaat de televisie nog steeds. Televisie is verre van dood. Het is alleen veranderd. En we hebben er Youtube, LinkedIn en Instagram bijgekregen. Al zijn er hele volksstammen die deze nieuwe vormen nooit gaan gebruiken.

Mijn oproep tot slot: Sta open voor het nieuwe en waardeer het bestaande. Dat helpt enorm bij het zoeken naar de optimale balans voor de toekomst.