Energie als nieuwe loot aan de boom van ruimtelijke ordening

In de ruimtelijke ordening van Nederland wordt al meer dan 100 jaar gepoogd om onze
samenleving en de ruimte die onze samenleving inneemt, zo goed mogelijk met elkaar te
verbinden. Toen ons land begin 20 ste eeuw steeds democratischer werd, groeide ook het belang van de goede ruimtelijke ordening, waarin belangen van bedrijven, burgers en maatschappelijke
organisaties een plek konden hebben. In Nederland leidde dit tot een eerste Wet Ruimtelijke
Ordening in 1962, die intussen na enkele nieuwe versies is omgedoopt tot de huidige
Omgevingswet.

De ruimtelijke ordening is in al die tijd enorm veranderd. Waar het in het begin nog vooral ging om
ruimte voor woningbouw en – iets later alweer – de noodzaak van goede bereikbaarheid, kwamen
daar in de loop van de tijd steeds meer onderwerpen bij die we als samenleving belangrijk zijn
gaan vinden. Als we de RO zien als een boom, dan zien we daar ook elk keer weer nieuwe loten
aan verschijnen, meestal uitgroeiend tot nieuwe takken met elk weer nieuwe loten. Elke nieuwe loot
veroorzaakt een hoop nieuwe beweging, andere stromen en mooie uitzichten. En verse lucht
natuurlijk.

Neem bijvoorbeeld de aandacht voor een beter milieu dat in de jaren ‘70 begon. Bodemkwaliteit,
geluidsoverlast, luchtkwaliteit en veiligheid werden thema’s die een plek in de RO veroverden. Snel
daarna volgde, dankzij Europese verdragen en/of landelijke regelgeving en programma’s, tal van
andere onderwerpen waarmee de ruimtelijke ordenaar ineens rekening moest houden: ons
cultureel erfgoed bijvoorbeeld, of de vraagstukken rond biodiversiteit en natuurbeheer. De sociale
aspecten van de RO werden ook steeds belangrijker. Later kwamen daar nog onderwerpen bij als
klimaatadaptatie en de noodzaak voor een beter (stedelijk) waterbeheer. En inmiddels dus ook het
vraagstuk van vraag en aanbod van energie, dat allang niet meer draait om het aanleggen van een
stekker en een gasbuis, maar dat heuse ruimtelijke implicaties heeft voor elk ruimtelijk plan.

De ruimtelijke ordening is dus in de loop der tijd best complex geworden, maar wat elk nieuw
belang in elk geval heeft laten zien is dat het past en dat het kan. Wat in het begin een bijna
onmogelijke nieuwe opgave leek, zijn we later volstrekt normale onderdelen gaan vinden van het
geheel. Zo is het ook met die boom: door de wirwar aan taken zie je bijna de boom niet meer,
maar als je iets afstand neemt, zie je een mooie boom staan, waarvan elke tak zijn functie heeft
en de moeite waard is te laten groeien.

Op eerdere bijeenkomsten van Transform over energie in ruimtelijke ordening zei Jasper Groos dat "energie slechts een volgende loot is aan de boom van ruimtelijke ordening". Hij schreef bovenstaande tekst ter begeleiding.
De uitleg van Jasper was voor Robèrt Guérain aanleiding om er een visualisatie bij te maken, deze toont de boom met takken die de verschillende opgaven gedurende de afgelopen 100 jaar representeren, zoals bijvoorbeeld bereikbaarheid, waterbeheer of duurzaam bouwen. De hoogste tak toont energie als nieuwe loot aan de boom.