Energie in ruimtelijke ontwikkeling

De aansluiting van nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen op het elektriciteitsnet is niet langer vanzelfsprekend. De enorme bouwopgave, samen met thema's als bereikbaarheid, groen, klimaatadaptatie, milieukwaliteit en sinds kort ook de energietransitie raken elkaar. En het schuurt aan alle kanten. In onderstaand artikel in Ruimte + Wonen verkennen Lennart Lalieu, Portfoliomanager Systeemtransitie, en Jasper Groos, MooiNL-coördinator Energienetwerken, welke mogelijkheden er zijn om alle functies in de stad zo te combineren dat nieuwe kansen ontstaan voor brede welvaart en ruimtelijke kwaliteit.

Het voorlopersnetwerk Transform en het programma Mooi Nederland van het ministerie van BZK ontwikkelden samen met de Radboud Universiteit en verscheidene gemeenten, zeven ontwerpprincipes voor energie in lokale ruimtelijke ontwikkeling. De ontwerpprincipes zijn een praktisch handvat. Ze hebben tot doel om beleidsmakers, architecten en ontwikkelaars te helpen bij beslissingen in het ontwerpproces en ze geven richting aan uitvoeringspartners.

Het is een aanzet voor een andere benadering van energie in gebiedsontwikkeling, en voor een goed gesprek tussen planologen en de ingenieurs van het netbeheer.

De principes zijn gemaakt vanuit het idee dat het veranderende energiesysteem niet alleen een complexe nieuwe opgave hoeft te zijn, maar ook aangrijpingspunten geeft om wijken een sociale en economische boost te geven waarbij ruimtelijke kwaliteit en brede welvaart centraal staan. Deze zoektocht is in gemeenten al volop aan de gang, bleek op verschillende bijeenkomsten van Transform/Mooi Nederland.

Steeds meer opgaven

Ruimtelijke ordening is steeds complexer geworden. In de naoorlogse jaren moesten planologen enkel zo snel mogelijk zoveel mogelijk woningen bouwen. In de jaren 60-80 werden bereikbaarheid, toenemend verkeer en behoefte aan sociale samenhang daarbij serieuze aandachtspunten. In de jaren 70 kwam daar de toenemende aandacht voor milieukwaliteit bij.

Vanaf de jaren 90 duurzaamheid en archeologie, en in de afgelopen jaren bodem, water, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Nu ligt ook de energietransitie op de stapel: een ontregelend element dat de puzzel een nieuwe dimensie geeft.

Veranderend energiesysteem

De vraag naar elektriciteit verdubbelt de komende tien jaar, met op sommige plaatsen hogere pieken. Dat komt door het verduurzamen van de industrie, bedrijven en landbouw, en woonwijken. In gasloze wijken is elektriciteit nodig voor warmtepompen, er zijn laadvoorzieningen nodig voor elektrische auto’s en openbaar vervoer. De historische opgave voor de bouw van 900 duizend woningen tot 2030 komt daarbij.

De netbeheerders investeren tot 2026 elk jaar € 8 miljard in netverzwaring en energie-infrastructuur. Maar daarmee is er nog niet voldoende transportcapaciteit om in de stijgende vraag naar elektriciteit te voorzien.
We krijgen daarnaast ook een (deels) decentraal systeem, waarbij lokaal vaker vraag, aanbod en opslag van energie bij elkaar komen. Energie wordt steeds meer onderdeel van de leefomgeving. In de vorm van zonnepanelen, laadpalen en batterijen, maar ook in de vorm van grotere en kleinere transformatiestations en trafokastjes, en ondergronds dikkere kabels. Zo komen planologen voor nieuwe ontwerpkeuzes te staan.

Ontwerp je bijvoorbeeld een woonwijk met laadpleinen aan de rand van de wijk of met losse laadpalen bij de huizen? Ga je ervan uit dat woonwijken zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn? Welke warmtebronnen zijn er in de buurt? Wat is het energieprofiel van de bedrijven die zich gaan vestigen op een bedrijventerrein? Hoe zijn die ontwikkelingen te koppelen aan het lokale aanbod van energie? En niet in de laatste plaats: welke rol krijgen inwoners en bedrijven daarin?

Casus Tilburg

In de gemeente Tilburg spelen deze vragen volop. Tom Verputten, beleidsadviseur Energietransitie, voorheen planoloog in de gemeente, vertelde op een bijeenkomst van Transform/Mooi Nederland over plannen voor het bouwen van tienduizend woningen in het Kenniskwartier. Dat is het gebied tussen de Universiteit en de Tilburgse binnenstad.

Lees het complete artikel in Ruimte + Wonen

(De foto boven dit bericht toont zonnepanelen in Nieuwland, Amersfoort. Creative Commons via Ruimte + Wonen)