In gesprek met experts: Nieuwe generatie warmte
In een nieuwe blogreeks spreken Lennart Lalieu en Robèrt Guérain met experts over de ontwikkeling van lokale energiesystemen. We horen hen uit over de kansen en randvoorwaarden voor succesvolle ontwikkeling. In deze blog de geleerde lessen uit het interview met Annelies Huygen (Hoogleraar Ordening van energiemarkten) Universiteit Utrecht en TNO.
Wat houdt een lokaal energiesysteem in?
In de uitwerking voor het nationaal plan energie (NPE) hebben we lokale energiesystemen gedefinieerd als wijken of bedrijventerreinen die zoveel mogelijk energieneutraal of zelfs energiepositief zijn, inclusief koude- en warmtevraag en mobiliteit. De benodigde energie haal je zoveel mogelijk uit je directe leefomgeving. Elektriciteit uit lokale opwek en warmte idealiter uit de buurt met een lage temperatuur warmtenet dat ook kan koelen en waarmee alle lokale restwarmte opnieuw gebruikt kan worden. Lokale systemen beginnen dan klein en kun je modulair verder opbouwen. Dat geldt zowel voor elektriciteit als voor warmte! Decentraal en schaalbaar in opbouw en 'loosely coupled’ met het landelijke energiesysteem. Dat betekent dat het altijd onderdeel is van het landelijke energiesysteem en tegelijk voor een groot deel autonoom in zijn vraag kan voorzien. Bovendien kan het bij landelijke overschotten aan elektriciteit fungeren als buffer.
Leren van Denemarken
Als het gaat over de ontwikkeling en opbouw van lokale systemen, kunnen we op verschillende fronten leren van Denemarken. Waar het bijvoorbeeld gaat over de behoefte aan landelijke infrastructuur en opwekking, bouwen zij hun duurzaamheidsvisie lokaal en integraal op: het gaat over de totale energiebehoefte in de wijk: warmte, koeling en elektriciteit. De stad Aalburg heeft een lokale visie op hun energiesysteem en vraag. Zij beschrijven wat zij in totaal nodig hebben, waar ze lokaal zelf in kunnen voorzien en wat zij resterend nodig hebben van het nationale energiesysteem. Zij beschrijven vraag en aanbod in hun gebied zonder daar al keuzes qua techniek in te maken. Zo wordt de brug geslagen tussen de lokale en landelijke behoeftes aan energie en infrastructuur.
Over de integratie tussen elektriciteit en warmte is er veel kennis te verkrijgen bij de Denen. Zo valt ook te lezen in het rapport ‘Leren van de Denen’. Van oudsher ontwikkelt Denemarken al veel grootschalige opwek van elektriciteit middels windenergie en worden warmtenetten met een grotere diversiteit van vooral lokale bronnen gevoed. Dit gebeurt veelal met elektriciteit als hulpenergie en in combinatie met lokale warmteopslag. Dit zorgt ervoor dat lokale warmtenetten veel beter kunnen profiteren van de variabele productie van hernieuwbare energie. Dat heeft ook zijn doorslag in het beleid en de marktordening voor warmtenetten. Al met al zorgt die context voor warmteprijzen die minder dan de helft zijn van de prijzen die we nu in Nederland kennen. Zo kent de inzet op collectieve warmte in Denemarken ook meer voordelen dan individuele warmte-oplossingen.
Transitie in warmtesystemen
Ook de ontwikkeling van warmtenetten is in transitie. In Nederland zijn we gewend om grootschalige warmtenetten te ontwikkelen met veelal grootschalige ‘restwarmte’ als bron. Er is veel lobby om schaalvergroting een leidend principe te maken voor efficiëntere systemen. Als je niet oppast kan die jacht naar efficiëntie je parten gaan spelen in de transitie naar duurzame en schaalbare warmteoplossingen. Een voorbeeld daarvan is de huidige uitwerking van de warmtekavels met het idee dat er door de schaal en duidelijkheid goedkopere aanbestedingen komen. De huidige aanpak, die al meer dan dubbel zo duur is als andere voorbeelden in Europa, gaan we zo marginaal verbeteren in plaats van tot doorbraken te komen. Als we willen handelen naar de principes van de wereld van B moet ook het warmtesysteem daarin mee.
Een echte gamechanger op dit gebied is de ontwikkeling van 5de generatie warmtenetten. Dit zijn lage temperatuur warmtenetten die modulair op te bouwen zijn en gebruik maken van lokale (meerdere) warmtebronnen zoals bijvoorbeeld zon- en aquathermie. Internationaal zijn er al goede voorbeelden en is het een bewezen product. Met de 5de generatie warmtenetten kun je zeer klein beginnen, vanaf 2 à 3 gebouwen al. Dat zorgt ervoor dat je snel kunt starten en op basis van succes kunt uitbreiden. Zo kan je de inkoop van elektriciteit van het landelijke netwerk met wel 80% verminderen en ook congestie voorkomen!
In Nederland kennen we de toepassingen nog niet goed en is er geen sector aanwezig die competitief kan adviseren en ontwikkelen. Europees is er echter veel ervaring die ook goed gedocumenteerd is.
Handelen vanuit de toekomst
De ontwikkeling van duurzame lokale energiesystemen en specifiek 5de generatie warmtenetten heeft tijd nodig. We hebben in Nederland nog niet genoeg kennis en uitvoeringspraktijk. Probeer nu niet een standaard oplossing voor alles te zoeken maar zet vooral in op experimenten en ondersteun koplopers. De beweging en transitie gaat lang duren. Bereid je daar op voor en begin waar het kan en waar er nu draagvlak is. Er is nu behoefte aan kleine succesvolle toepassingen die kunnen uitgroeien tot schaalbare concepten. Het pushen van warmte onder de huidige condities bij een miljoen huishoudens gaat leiden tot meer weerstand. De exploitatie van warmtenetten is nu niet transparant en er is een gebrek aan vertrouwen naar de ontwikkelaars.
Begin met het eind in beeld! Stop bijvoorbeeld met het toepassen van hoge temperatuur warmtenetten bij nieuwbouw. In België is het al verboden om gebouwen aan te sluiten op hoge temperatuur warmte. En ga aan de slag met lokale energietransitievisies op wijkniveau waar integraal gekeken wordt naar de mobiliteit, opwek en warmte- & koudevraag.
De ontwikkeling van de technologie rondom zonnepanelen gaat hard. Ze worden productiever en makkelijker toepasbaar. Dat gaat tot meer beschikbaar vermogen leiden waardoor veel wijken bijna energieneutraal te maken zijn.
In de wijk komt vraag en aanbod van energie dicht bij elkaar!
