Update bij Sprint: hoe kunnen beleid en beleidsmakers meer adaptief worden?

Op 29 juni hebben we de bijeenkomst gehad om de sprintvraag aan te scherpen. Onderstaand het verslag van de bijeenkomst.

Sprinten naar adaptief beleid 
Beleid heeft ‘magische’ kracht om de samenleving te veranderen. Maar beleid is ook gestolde kennis die nieuwe ontwikkelingen enorm in de weg kan zitten. Is er een aanpak te bedenken om beleid snel en goed aan te passen als in de uitvoering blijkt dat dit nodig is? 
Die vraag ligt op tafel op een zomerse middag in een zaaltje bij NP RES. Adviseurs en strategen van marktpartijen, verschillende overheden en netbeheerders bundelen deze middag hun denkkracht. De bijeenkomst is een initiatief van Transform, de innovatiecommunity die gesteund wordt door NP RES, het ministerie van EZK, Essent en de Topsector Energie.

Word ook lid van het voorlopersnetwerk in de energietransitie. Kijk op Forthefutureofenergy.nl

Transform 
Transform kwam voort uit de Transform.Hackathon in 2022. Voorlopers uit de energiewereld werkten toen drie dagen aan vernieuwende oplossingen voor een robuust, schoon en rechtvaardig energiestelsel. Transform pakt in ‘sprints’ transformatieve vragen bij de kop en nodigt hackers in de community uit om mee te werken aan oplossingen. Het gaat om het sociaal veranderproces, nieuwe (technische) oplossingen, waardemodellen, mobiliteit en – vandaag - beleid. Directeur Kristel Lammers van NP RES en Erik ten Elshof, beleidsadviseur Energie van het ministerie van EZK, brengen de vraag in.

De bijeenkomst is bedoeld als voorbereiding op een sprint om beleid meer adaptief te maken. Sense & respond heet dit in het bekende managementboek van Gothelf en Seiden; werken in een continue feedbackloop. Het vereist tweerichtingsverkeer tussen beleid en uitvoering, focus op resultaat (niet op het product), een veranderingsgezinde mindset, samenwerking en een lerende cultuur. Later dit jaar komt er een sprint van een hele dag om met voorlopers en veranderaars een aanpak op touw te zetten.

Energiedelen 
De energietransitie heeft last van de traagheid van beleid en de bestaande marktordening. Dit speelt nu bijvoorbeeld bij het vraagstuk van energiedelen; burgers en bedrijven wekken lokaal energie op en wisselen die onderling uit met zo min mogelijk belasting van het net. De energiegemeenschap benut voor de uitwisseling het laagspannings- of middenspanningsvlak van het elektriciteitsnet. Energiedelen roept beleidsvragen op over de administratieve afrekening van elektriciteit, verrekening van de netkosten en hoe om te gaan met het risico van onbalans. Sowieso is beleid nodig om vraag, aanbod, opslag en conversie slim aan te sturen. Hoe meer de afname van energie plaatsvindt als er veel aanbod is, hoe minder maatschappelijke kosten voor verzwaring van het net.

Een eerste rondje noties 
Hoe kan beleid en kunnen beleidsmakers meer adaptief worden? Hoe vangen we voegtijdig signalen op? Wat is het beeld van het beleidssysteem voor lokale energiesystemen? Hoe kijken de deelnemers van de voorbereidende bijeenkomst aan tegen de vragen? We citeren deelnemers niet letterlijk, Transform werkt met de Chatham House Rule. Informatie is vrij te gebruiken zonder dat de identiteit van de spreker bekend wordt. Zo kan iedereen vrijuit spreken. Enkele noties uit de eerste ronde van reacties:

• Beleid moet prikkelen, stimuleren, al heeft de remmende werking ook een functie (het vastleggen van spelregels waarbinnen iedereen kan opereren). Het is goed om de feedbackloop te versnellen. Algemeen en ook in concrete casussen, zoals voor de Energyhubs die nu worden opgezet.
• Een routekaart voor regionale energiesystemen ontbreekt. Experimenten zijn een aanzet om het beleid te veranderen, maar er is ook angst voor chaos. We spreken over sense & respond maar op een dieper niveau is het energiesysteem opgebouwd uit planning & control. Welk beleid is nodig voor een lokaal/nabij-systeem?
• Bij energiedelen spelen veel belangen, het is een samenspel van krachten en invalshoeken. In een sprint moet naar voren komen wat de positie van de verschillende partijen is.
• Beleidsmakers kunnen prima werken met de vraag om kortcyclisch beleid te maken.
• Marktordeningsprincipes zijn bepalend voor (de werking) van beleid, en daar niet van los te zien.
• Het verschilt sterk van persoon tot persoon of men ‘gelooft’ in een lokaal systeem.
• Iedereen onderschrijft het doel van een robuust, schoon en rechtvaardig stelsel. In een veld met veel organisaties, willen mensen wel meebewegen, maar als functionaris moeten ze het organisatiebelang behartigen.
• Is het probleem dat beleid is gestold? Of is beleid gestolde belangenafweging? Je kunt niet om het politieke deel heen.

Rode draden 
In twee groepen gaan de deelnemers van deze sessie uiteen met de opdracht om de sprintvraag uit te diepen en aan te scherpen. Bij de terugkoppeling blijkt dat de groepen op of min of meer dezelfde punten uitkomen. Dit zijn de rode draden.

Samenwerken 
Geen van de vele actoren in de energietransitie kan in z’n eentje de uitgangspunten (robuust, schoon, rechtvaardig) waarmaken. Elke partij heeft beleidsopvattingen die ertoe doen en heeft zijn perspectief op de werkelijkheid. De hamvraag is: hoe combineren we beleid van alle actoren zo dat het enerzijds stolt (zodat de achterban er mee kan werken) en anderzijds vloeibaar genoeg blijft om er samen sneller en beter uit te komen. De essentie verschuift naar het samendoen (hoe zou jij willen dat ik mijn beleid vormgeef?). 
Hier werd het voorbeeld gegeven van de decentralisering van zorg in wijken en buurten. In plaats van opgelegde procedures wordt in gesprek met de wijk en instanties gekeken naar wat er moet gebeuren. Wat leidt tot innovaties en verkorte zorgprocessen. 
Een setting waarin de actoren elkaar treffen rondom specifieke opgave in een gebied’ maakt het mogelijk gemakkelijker om innovaties en ruimte te vinden binnen bestaande wetten en regels. Actoren in het netwerk denken vaak dat ze zelf beleid moeten ontwikkelen, terwijl juist gezamenlijk beleid nodig is.

Uitvoering is leidend 
Beleid en uitvoering moeten samenwerken, signalen uit de uitvoering zijn leidend voor aanpassingen in het beleid. Zeker nu de uitvoering vast begint te lopen en druk van de transitie verder oploopt. Beleid en het energiesysteem zijn meerschalig en hier moet in deze context ook rekenschap van geven worden. Ook rijksbeleid heeft onbedoelde ongewenste effecten die in uitvoering tot uiting komen.

Gebiedsgericht 
Samenwerken en elkaar leren kennen, gaat gebiedsgericht het beste, of het nu wijk betreft of een bedrijventerrein. Partijen kunnen van onderaf hun manier van kijken op tafel leggen. Een veilig omgeving waar de opgave centraal ligt. Gebiedsgerichte ontwikkelingen zijn ook meerschalig; welke lokale beleidsaanpassingen zijn nodig? Welke centrale? In de energietransitie is onzekerheid een constante; Niet de resultaten, maar de doelen staan centraal.

Doe mee aan de sprint 
Transform organiseert een sprint van een dag waarbij de actoren in de energietransitie samen het falen of tekortschieten van beleid hacken. Dit gebeurt aan de hand van een gebied (een eiland) of een casus (Energy hub). Het idee is aan de slag te gaan met een groep voorlopers en om een grotere groep verbinders – betrokken ambtenaren, maatschappelijke organisaties, energiecoöperaties etc. – erbij te betrekken zodat de uitkomsten zich verspreiden zich als een olie vlek.

Meedoen? Kijk hou de agenda in de gaten van forthefutureofenergy.nl

Lid worden? Meld je aan bij het voorlopersnetwerk van Transform